Erdinç Bozkurt / Avukat
İhtiyati Haciz Nedir?
Para alacağı bulunan alacaklı, borcun zamanında ödenmesini sağlamak ve alacağın tahsil kabiliyetini güvence altına almak amacıyla, İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 257. Maddesi uyarınca mahkemeden borçlunun mallarına geçici olarak el konulmasını talep edebilir. İhtiyati haciz, bu talebe istinaden borçlunun mallarına geçici olarak el konulmasına imkân sağlayan bir hukuki koruma mekanizmasıdır.
Alacaklının borcun zamanında ifa edileceği konusunda şüphesi varsa, hukuki yollara başvurmadan önce ya da sonra borçlunun mallarına ihtiyati haciz koydurmak üzere talepte bulunabilir. Akabinde ise davasını açar veya icra takibi başlatır. Davayı kazanması veya icra takibinin kesinleşmesi halinde daha önce ihtiyaten haczedilmiş mallar, icra dairesince satılır ve alacaklının alacağı ödenir[i].
İhtiyati Haczin Şartları
Alacaklının mahkemeden ihtiyati haciz talep edebilmesi için, öncelikle bir para alacağının varlığı gerekmektedir. Para borcu yabancı para biriminden ise, mahkemeden ihtiyati haciz talep ederken o günkü döviz kuru uyarınca Türk lirasına çevrilerek Türk lirası karşılığı için ihtiyati haciz talep edilmelidir[ii].
Bununla birlikte, ihtiyati haciz kararı alınması için esas olan para alacağının muaccel olması ve rehinle temin edilmemiş olmasıdır. Ancak, borçlunun belirli yerleşim yeri yoksa veya taahhütlerinden kurtulma amacıyla mal kaçırma gibi şüpheli eylemler içerisindeyse muaccel hale gelmemiş alacaklar için de ihtiyati haciz talep edilebilir.
Rehinle teminat altına alınmış alacaklar bakımından ise, rehinli malın değerinin alacağı karşılamayacağı anlaşılıyorsa, karşılanmayan kısım için de ihtiyati haciz talep edilebilir.
Son olarak, ihtiyati haciz talebinde bulunacak alacaklının alacağı eğer bir ilama dayanmıyorsa teminat yatırılması gerekmektedir. İİK’nın 259. Maddesi uyarınca, alacak ilam niteliğinde bir belgeye dayanıyorsa, teminat alınmasına gerek olup olmadığına mahkeme karar verecektir.
İhtiyati haciz kararının alınması veya ihtiyati haciz kararı alınırken teminat göstermeye gerek olmaması için alacak ilamının kesinleşmiş olmasına gerek yoktur. İİK’da 1940 yılında yapılan değişiklikle “alacağın kesinleşmiş ilama dayanması halinde teminat istenmeyeceği” şeklindeki ifadeden “kesinleşmiş” ifadesi çıkarılarak kesinleşmemiş ilamlar için de teminatsız olarak ihtiyati haciz kararı verilebilmesi mümkün kılınmıştır[iii].
Faiz Alacaklarında İhtiyati Haciz Sorunu
Borçlu temerrüde düştüğünde ödenmeyen günler için alacaklıya faiz ödemesi gerekir. Faiz alacağı, ana alacağa bağlı fer’i bir borç niteliğindedir. Ancak, yargılama süreçlerinin uzun sürdüğü durumlarda faiz alacağı, ana alacağın miktarını da aşabilir.
Mevzuatta faiz alacağı için ihtiyati haciz kararı verilip verilemeyeceğine ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır.
Hal böyleyken, ihtiyati haciz talep ederken fer’i nitelikte olan faiz alacağı için de ihtiyati haciz talep edilip edilmeyeceği konusunda bir açıklık söz konusu değildir. Uygulamada bu durum, özellikle şu iki konuda belirsizlik yaratmaktadır:
Yargıtay 15. Hukuk Dairesi’nin 2 Kasım 2015 tarihli kararına[iv] göre, ilama dayalı ihtiyati haciz taleplerinde, faiz alacağı için de ihtiyati haciz kararı verilebilir. Kararda, faizin türü ve başlangıç tarihinin ilamda açıkça belirtilmesi koşuluyla, faiz alacağı için ihtiyati haciz kararı verilebileceği vurgulanmıştır.
Ancak, Yargıtay 15. Hukuk Dairesi’nin “ilama dayalı ihtiyati haciz taleplerinde faiz alacağı için de ihtiyati hacze hükmedilmelidir” içtihadının uygulamada birlik sağlamadığı da belirtilmelidir. Birçok ilk derece mahkemesi, faiz alacağı için ihtiyati haciz taleplerini reddetmektedir.
İlama dayanmayan alacaklar için faiz alacağına ihtiyati haciz uygulanması; faiz türü, başlangıç tarihi ve hesaplama yöntemleri gibi değişkenler sebebiyle daha fazla uyuşmazlığa neden olabilmektedir. Hakimlerin, ihtiyati haciz talebi gibi hızlı karar verilmesi gereken durumlarda bu detayları incelemesi genellikle mümkün olmamaktadır. Bu sebeple ilk derece mahkemeleri tarafından ilama dayanmayan alacaklarda faiz alacağına ihtiyati haciz kararı verilmesi pek söz konusu olmamaktadır.
Sonuç
Rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş para alacakları veya İİK’nın 257. Maddesinde belirtilen şartların sağlandığı durumlarda vadesi gelmemiş alacaklar için ihtiyati haciz kararı talep edilebilir. Ancak, faiz alacağı için ihtiyati haciz kararı verilmesi hususunda ilk derece mahkemeleri arasında bir birlik sağlanamamıştır.
Yargıtay 15. Hukuk Dairesi’nin ilama dayalı ihtiyati haciz taleplerine ilişkin kararları, faiz alacağı bakımından ihtiyati haciz kararı verilebileceğini ortaya koymakla birlikte bu karar, uygulamada yeterince dikkate alınmamaktadır. Bu durum, ilama dayanmayan alacaklarda faiz alacağı için ihtiyati haciz talebine ilişkin hukuki bir çerçevenin olmamasından kaynaklanmaktadır
[i] KURU, Baki, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış İcra ve İflas Hukuku, 6. Baskı, Yetkin Yayınları,2021 Ankara, s. 355
[ii] ÖZEKES, Muhammet, İcra ve İflas Kanunu’nda İhtiyati Hacze İlişkin Değişikliklerin Değerlendirilmesi, Yeditepe Üni. Huk. Fak. D., 2. Sayı, s. 106
[iii] UYAR, Talih, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref ERTAŞ’a Armağan, C-19, Özel Sayı-2017, s. 2604
[iv] Yargıtay 15. Hukuk Dairesi E. 2015/4699 K. 2015/5439 T. 02.11.2015